13%, 13 van de 100 Nederlanders heeft vertrouwen in kerken en religieuze organisaties. Een dramatisch cijfer en een cijfer dat nog nooit zo laag is geweest. Het SCP publiceerde deze getallen op 11 december. En op 15 december komt mijn boekje van de persen, een loflied op de kerk: De spelende kerk, hoe geloofsgemeenschappen de wereld veranderen.

Ben ik gek geworden? Misschien. Maar mijn onderzoek in Brazilië en Kenia gaf mij verrassend veel hoop voor de kerk. Of beter de geloofsgemeenschap.

Het evangelie van de sociologen

In onze tijd is er ruimte om op een nieuwe manier naar de kerk te durven kijken. Bij mezelf en bij veel anderen merk ik een verlangen om mensen te winnen voor het evangelie door het uit te leven in de eigen omgeving. Maar hoe doe je dat en wat is de rol van de kerk daarbij? Dat blijven lastige vragen. Zelf bezoek ik al ruim dertig jaar zo’n twee keer per zondag een kerkdienst. De laatste tien jaar heb ik me verdiept in lectuur over gemeenteopbouw en missionair kerk-zijn. Soms waren dat goede artikelen of boeken. en soms erg simplistisch à la: ‘In zeven stappen naar een missionaire kerk’, of:  ‘Tien sleutels voor een vitale gemeente’. Binnen mijn eigen lokale kerk was ik betrokken bij het maken van beleidsplannen over dit soort thema’s. Soms kwam daar iets moois uit, vaker kwam er in de praktijk niet zoveel van terecht. Het waren de niet-christelijke sociologen die me de ogen openden voor wat een kerk eigenlijk hoort te zijn. Volgens hen is je bekeren tot een pinksterkerk de beste manier (in Latijns-Amerika in ieder geval) om uit de armoede te ontsnappen.  Het evangelie van de sociologen is: de kerk is goed nieuws, ze helpt mensen hun leven weer op de rails te krijgen. God komt in hun rapporten niet expliciet ter sprake, laat staan ‘bekering’ of ‘werk van de heilige Geest’.

En Nederland?

Maar ja, wat kun je daarmee in ons landje? De kerk is bij ons veel minder zichtbaar, gelovigen zitten allemaal in hun eigen clubjes. Wat heeft de kerk iemand buiten de kerk te bieden? Velen hebben een netwerk van vrienden, zijn verzekerd voor zorg bij ziekte, krijgen uitkeringen bij werkloosheid en als de
schulden iemand boven het hoofd groeien, kun je aankloppen bij de schuldhulpverlening. Het voordeel van een langdurig onderzoek, is dat je tijd hebt om op de literatuur en de conclusies te kauwen. Dit ‘sociologenevangelie’ (de kerk helpt mensen hun levenssituatie te verbeteren) bleef in mijn achterhoofd rondspoken. Wat is nu echt de rol en werking van lokale geloofsgemeenschappen? De impact van ‘samen spelen’ ontdekte ik tijdens mijn onderzoek in Brazilië en Kenia. Ik kwam bij een kerk waar een aantal leden elke dag voetbalde of knutselde met kinderen die op straat leefden. Deze gemeenschap had grote invloed op het welzijn van de wijk en er werden wekelijksnieuwe gelovigen gedoopt. Ik ben door dit soort voorbeelden ervan overtuigd geraakt dat de impact van de kerk nog groter en positiever is dan veel sociologen menen. Het is een van mijn conclusies in mijn proefschrift In de gunst bij het hele volk (2013), en in De spelende kerk ga daar verder op in. Volgens mij is de lokale geloofsgemeenschap een unieke groep die op zo’n bijzondere manier werkt, dat ze hét middel is om de samenleving te veranderen.
Maar dan moet ze wel willen ‘samen spelen’.

Te waar om mooi te zijn

Wie op zoek is naar een model of stappenplan voor zijn of haar gemeente, kan dit boek beter doorgeven aan iemand anders. Speelsheid en modellen/stappenplannen gaan niet samen. Stappenplannen zijn voor wandelaars en modellen zijn voor klussers. Wat ik wil, is een nieuwe blik op de kerk. Daarvoor is het belangrijk dat we bereid zijn om verder te kijken dan wat we gewend zijn te zien, dat we de juiste vragen stellen en de kerk gaan zien als een lokale gemeenschap die door haar speelsheid een krachtige impact heeft op de samenleving. De spelende kerk is dus geen theologisch werk. Op basis van mijn eigen ervaring en ideeën en inzichten vanuit de sociale wetenschappen wil ik nieuw licht werpen op wat de kerk is en kan zijn. Deze insteek heeft als voordeel dat hij gebaseerd is op de praktijk en niet op theologie, theologische modellen of stappenplannen. Dat zijn allemaal heel nuttige dingen, maar zeggen soms maar weinig over de werkelijkheid van lokale geloofsgemeenschappen. Want theologie is vaak te mooi om waar te zijn. Sociologie os vaak te waar om mooi te zijn. Maar onderzoek naar geloofsgemeenschappen laat zien dat de waarheid zeker mooi kan zijn. Geloofsgemeenschappen hebben kracht. Wanneer kerk en omgeving samen spelen, gebeurt er iets bijzonders.